بسم الله الرحمن الرحیم

اوَلین نشست علمی _ تخصصی تحلیل و بررسی مبانی روانشناسی رشد شناختی در فلسفه برای کودکان

روز دوشنبه بیستم آبان ماه ۱۳۹۸ نشستی با عنوان «تحلیل و بررسی مبانی روانشناسی رشد شناختی فلسفه برای کودکان» در مرکز پژوهش و مطالعات تخصصی نهج البلاغه مدرسه علمیه حضرت خدیجه کبری(س) با مدیریت گروه تخصصی آموزش تفکر به کودکان این مرکز در تهران برگزار شد. سخنرانان این نشست، سرکار خانم کبری فرجی و سرکار خانم دکتر مهرنوش هدایتی و مدیر علمی نشست سرکار خانم دکتر زهرا امی بودند، در ادامه گزارشی از این نشست را می­ خوانید.

بعد از قرائت قرآن، خانم دکتر امی سخنان خود را با بیان رزومه ای از استادان فرجی و هدایتی این­گونه آغاز کردند:

اساتید بزرگوار خانم دکتر فرجی و خانم دکتر هدایتی رزومه قوی و پرباری دارند و من فقط با عرض پوزش از این بزرگواران به طور خیلی خلاصه چکیده­ ای از فعالیت­ هایشان را عرض می­ کنم.

خانم دکتر هدایتی:

1. فارغ التحصیل دکترای تخصصی مشاوره و روان شناسی

2. عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

3. رئیس پژوهشکده اخلاق و تربیت

4. عضو سازمان نظام روانشناسی و مشاوره

5. عضو شورای پژوهشی گروه فلسفه برای کودکان

6. مدیر مسئول دو فصلنامه علمی پژوهشی تفکر و کودک

7. چندین سال پژوهشگر برتر شده اند

 خانم دکتر فرجی:

1. دکترای روانشناسی تربیتی از دانشگاه تاجیکستان

2. هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان با حدود ۳۵ سال سابقه

3. بیش از ۱۵ سال سابقه آموزشی و پژوهشی در حوزه های علمیه

4. تالیف کتاب در زمینه هوش هیجانی به نام”سهم هوش هیجانی و هوش شناختی در پیشرفت تحصیلی”

5. عضو هیئت تحریریه نشریه آئین علوی

6. طراحی و تدریس کلاس های بدو خدمت و ضمن خدمت آموزش و پرورش

7. همکاری با مرکز مشاوره راه بهتر و کلینیک یارا

   

بعد از بیان رزومه­ اساتید، مدیر مرکز پژوهشی سرکار خانم فضائلی ارائه­ کاملی از طرح­ های انجام شده در این مرکز پژوهشی را اعلام کردند و ضمن تشکر از حضار آرزوی موفقیت و همکاری ارگان­ های مختلف با این مرکز پژوهشی به منظور ارتقا سطح تفکر کودکان سرزمین­مان را خواستار شدند.

سپس مدعوین که از پژوهشگاه علوم انسانی، بنیاد حکمت صدرا، حوزه­ ها، دانشگاه ­ها و مدارس تهران بودند، خود را معرفی کردند و رزومه­ مختصری از فعالیت­ های مرتبط خود با موضوع نشست را بیان فرمودند.

در ادامه دکتر زهرا امی هدف برگزاری نشست را این­گونه توضیح دادند: گروه تخصصی آموزش تفکر به کودکان به منظور ایجاد فضایی گام به گام برای کندوکاو مشترک جهت قضاوت منصفانه در سطح پژوهشگران و صاحب نظران این برنامه در ایران این گونه نشست هایی را در برنامه خود قرار داده است ، در این راستا و  به منظور دو هدف ذیل این نشست را برگزار کرد:

• قضاوت منصفانه درباره ورود این برنامه درسی در سطح آموزش و پرورش ایران

• ایجاد فضای گفتگو محور بین پیشکسوتان، اساتید سطح عالی و پژوهشگران این برنامه درسی

ایشان در ادامه فرمودند:

اولین نشست را با تحلیل کتاب خانم دکتر مهرنوش هدایتی به نام مبانی روانشناسی رشد شناختی در برنامه فلسفه برای کودکان شروع می­ کنیم و این فضای امن و صمیمی را به فال نیک می­ گیریم تا آغازی برای گفتگوهای علمی و کندوکاوگرانه بدون فضای ناامن جدلی متداول باشد. این نشست گام اولی در مسیر شناخت هر چه بهتر برنامه درسی فلسفه برای کودکان و مطابق سازی روشمند با فرهنگ کشورمان در راه معنادار سازی این برنامه برای کودکان و دانش­ آموزان است.

سپس خانم دکتر فرجی ضمن ارائه مفصلی از کتاب­ های خانم هدایتی به نقدهای وارد بر این کتاب و نقدهای مبانی روانشناسی در این برنامه پرداختند.

خانم دکتر کبری فرجی ابتدا کتاب­ های خانم دکتر مهرنوش هدایتی را معرفی کردند:

به کودکان اعتمادکنیم، نوشته دکتر مهرنوش هدایتی

روانشناسی رشد شناختی، نوشته دکتر مهرنوش هدایتی

ناتاشا، نوشته متیو لیپمن، ترجمه دکتر مهرنوش هدایتی

ایشان در ادامه با این سوال که چرا می­ خواهیم کودکان­مان اهل تفکر باشند به این پرداختند که امروزه نبود استدلال­ های منطقی و گفت و شنودهای بالغانه که ناشی از فضای فردگرای حاکم بر جامعه است ما را بر آن داشت تا با تبیین دقیق مبانی دروسی که به آموزش تفکر به کودکان می پردازند، روی آوریم، تا بتوانیم فرزندانی اهل تفکر برای رسیدن به جامعه­ ای خرد محور، پرورش دهیم. در ادامه ایشان به لیپمن به عنوان اولین بنیان­گذار برنامه فلسفه برای کودکان اشاره کردند و با ورود به چالش­ های پیش روی این متفکر آمریکایی سعی بر بررسی مبانی روانشناسی حاضر در این برنامه­ درسی را داشتند.

دکتر کبری فرجی در بیان تفصیلی مبانی روانشناسی این برنامه فرمودند: با توجه به کتاب دکتر هدایتی این برنامه در بعد روانشناسی از  نظر روانشناسان متعددی مانند: جان لاک، هال و گزل،مونته سوری، مدافعان پردازش اطلاعات، برونر، اریکسون، پیاژه تا ویگوتسکی بهره گرفته­ است و با هر کدام از این متفکرین هم­سویی و ناهم­سویی هایی دارد، که در این کتاب و کتب دیگر ایشان مفصلا به آن پرداخته شده ­است.

ایشان ضمن ارائه­ کامل نکات بالا بحث را با نقدهای ساختاری و محتوایی کتاب آغاز کردند، بیان داشتند که: آنچه مهم است سوال کلی است که در این کتاب به درستی به آن اشاره نشده ­است، برخلاف ادعایی که نوسنده کتاب دارد و آن بررسی امکان فلسفه ­ورزی در کودکان است، در کتاب تنها به بیان تفصیلی از نظرات روانشناسان بدون تحلیل دقیق فلسفه­ ورزی و جایگاه معرفتی آن پرداخته شده­ است. سوال اصلی ما در واقع نقد ما این است که چرا از انتزاع و تفکر فلسفی سخنی به میان نیامده در حالی که یکی از اساسی­ ترین پرسش­ هایی که باید پاسخ داده­ شود، چیستی انتزاع و امکان تفکر فلسفی برای کودکان در دیدگاه روانشناسان و لیپمن است.

خانم دکتر مهرنوش هدایتی بعد پاسخ اجمالی به ایرادات ساختاری در پاسخ به سوال محتوایی فرمودند:

 روی این بحث که در نهایت تفکر انتزاعی در برنامه فلسفه برای کودکان چیست و چقدر امکانش وجود دارد،  اول این را من بگویم که الان نسل جدید علم یعنی در سده اخیر، اهل تعادل هستند. یعنی می‌گویند عوامل مختلفی در رشد انسان یا در هر موضوعی مؤثر است. من دو فرق در دفاع برنامه فلسفه برای کودکان از لحاظ رشد شناختی می‌خواهم بیاورم. اولین فرقش این است که حول و حوش هفتاد سال است این برنامه در جهان دارد انجام می‌شود و کودک می‌تواند انجامش بدهد. ما انگار یک آزمایش جهانی بر روی آن انجام دادیم. پاسخش را هم داده است. یعنی ابتدای ۱۹۶۹ تا الان بیش از یک صد کشور جهان دارند این کار را انجام می‌دهند و این امر دارد گسترده‌تر می‌شود. هر کدام از دوستان که با کودکان کار می‌کنند هم احتمالاً لمس کردند که بچه زیر دوازده سال هم توانسته است. من آلمان رفتم دیدم با بچه ۴ ساله چگونه کار می‌کنند، فلسفه آن‌جا یک تعریف جدیدی دارد. فلسفه به معنای طبقه‌بندی است، به معنای تشخیص و استدلال شباهت‌ها و تفاوت‌هاست. دیگر به معنای گفت‌وگوی کلامی، جدل و بحث بزرگسالی نیست. چون آن‌جا هم فلسفه است، در سن سه تا چهار سالگی کودک با واژه کار نمی‌کند ولی وقتی نخود، عدس یا لوبیا می‌دهید و می‌گویید طبقه‌بندی کن، یک زمان براساس جنس می‌کند یک زمان براساس رنگ، یک زمان براساس سایز انجام می‌دهد. این‌ها همه‌اش منطق است، قطعاً برای یک نوجوان چهارده ساله منطق مدلش تغییر می‌کند. اما یک بحث دیگر این است که نظریات خیلی قوی در رد آزمایش های پیاژه است،کتاب‌های خیلی خوبی است که نشان می‌دهد پیاژه ناتوانی کودک را از لحاظ روانشناختی اندازه می‌گیرد. دلیلش هم این است که پیاژه در آن سپهر رسشی که داشته است معتقد است که رسش مقدم بر آموزش است. می‌گفت اگر یک مسئله‌ای رسش درونی است من باید نگاه کنم ببینم کودک در این مرحله چه چیزی را می‌تواند انجام دهد. حتی ممکن است من یک کودک هفت ساله‌ای داشته باشم که در یک امری مجرب‌تر از یک کودک ۹ ساله‌ای باشد. نگاه کنید فلسفه برای کودکان، یادگیری اکتشافی جمعی انجام می‌دهد. وقتی می‌گوید community یک اجتماعی باید باشد که مربی که تسهیل‌گر است، بدون این‌که آموزش بدهد، کمک کند شما جنبه‌های دیگر موضوع را ببینید. لیپمن بر بحث اجتماع در یادگیری بسیار تأکید دارد.

در مورد این‌که تفکر انتزاعی چیست؟ تفکر انتزاعی به چیزهایی اشاره دارد که ما برایشان مصداق عینی نداریم و ذهن خودش باید آن‌ها را انتزاع کند. به آن تفکر گزاره‌ای در روانشناسی رشدشناختی می‌گویند. مثلاً می‌گوید آب گوارا، گوارا انتزاعی است ولی آب عینی است. خیر، شر، دوستی، خوبی، بدی، زیبایی، زشتی، این‌ها همه‌اش انتزاعی است. دقیقاً لیپمن به این دلیل گفت که اگر ما بچه‌ها را محدود کنیم به این‌که فقط تفکر عینی در دوران کودکی داشته باشند، خیلی از قوای اندیشه رشد نمی‌کند.

بعد از نکات قابل تامل ایشان حضار هم با سوالاتی درباره­ ساختار و محتوای کتاب و سوالات کلی ­تری از مبانی روانشناسی برنامه فلسفه برای کودکان، گفت وگو را با ایشان ادامه دادند. خانم دکتر زهرا امی در انتها ضمن تشکر از بزرگواران حاضر در جمع و آرزوی موفقیت، اعلام کردند که این مرکز آمادگی پذیرش همکاری با مراکز پژوهشی مختلف برای تقویت مبانی این برنامه با توجه به فرهنگ جامعه­ خودمان را دارد.