بسم الله الرحمن الرحیم

هفتمین نشست از سلسله نشست های علمی پیرامون نهج البلاغه با حضور سرکارخانم دکتر احمدی از اساتید مرکز پژوهش و مطالعات تخصصی نهج البلاغه، وابسته به مدرسه علمیه حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها در تاریخ دوشنبه ۷ آذر ۱۴۰۱ برگزار گردید. 

سرکار خانم دکتر احمدی در این نشست علمی در راستای تبیین خطبه سوم نهج البلاغه مطرح نمودند که «أَمَا وَ اللَّهِ لَقَدْ تَقَمَّصَهَا فُلَانٌ» تقمّص باب تفعیل است که یکی از معانی این باب، انجام کاری با تکلّف و به زور است.

فلانی (ابوبکر)، که در بعضی نسخه ها «ابن ابی قحافه» آمده، پیراهنی (ردای خلافت) که از آنِ او نبود، به زور و زحمت بر تن کرد.

«وَ إِنَّهُ لَیَعْلَمُ أَنَّ مَحَلِّی مِنْهَا مَحَلُّ الْقُطْبِ مِنَ الرَّحَى»: در حالی که او به یقین می‏دانست که جایگاه من نسبت به خلافت، مانند جایگاه قطب نسبت به آسیا است. قطب محوری است که در سنگ زیرین قرار دارد و سنگ رویین حول آن می‎گردد.

اگر محور حذف شود، چرخش سنگ های آن بی معنا است و خلیفه این مطلب را به خوبی می دانست. دلیل آن هم تأکیدهای علنی پیامبر صلّی الله علیه و آله از اوّلین روز دعوت به اسلام بود که درباره امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: «هذا أَخی و وارثی و وَصیّی و وَزیری و خَلیفَتی فیکُم بَعدی»

«یَنْحَدِرُ عَنِّی السَّیْلُ، وَ لا یَرْقَى اِلَیَّ الطَّیْرُ»؛ سیل علوم از کوهسار وجود من جاری است و هیچ پرنده دور پرواز اندیشه و وهم، به بلندای ادراک من نمی رسد.

همانگونه آب منشأ حیات است، حیات معنوی بشر نیز در گرو آب حیات وجود امام علیه السلام است. این مطلب اشاره به دانش بیکران امام علیه السلام است. در آیه شریفه ۳۰ سوره ملک «قُلْ أَرَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُکُمْ غَوْرًا فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِمَاءٍ مَعِینٍ»، ماء معین (آب گوارا)، به علم امام علیه السلام تفسیر شده است (به نقل از امام رضا علیه السلام)

در این فرمایش حضرت، وجود امام علیه السلام به کوه های سر به فلک کشیده ای تشبیه شده که مخازن فراوان آب را در خود نگه می دارند و با روان ساختن آنها آب ها، اسباب حیات زمینیان را فراهم می سازند.

دلیل این ادّعا هم احادیث نبوی است که می فرماید:

«أنا مدینۀُ العلم و علیٌ بابُها»؛ من شهر علمم و علی در آن شهر است.

«أعلَمکُم علی بن ابی طالب»؛ داناترین ما علی بن ابیطالب است.

کسی که بر منبر کوفه ندای «سَلونی سَلونی قَبلَ أن تَفقدونی» سر داد، امیرمؤمنان علیه السلام بود. پرنده اندیشه هیچ انسانی به قلّه علم علی علیه السلام نمی رسد و به درک وجود او نایل نمی گردد.

امّا شبهه ای در اینجا مطرح شده  مبنی بر این که چرا امام علیه السلام در این خطبه خودستایی کرده اند؟

پاسخ آن است که خودستایی نیست بلکه خودافشایی است و براساس «وَ أَمّا بِنِعمۀِ رَبّکَ فَحَدِّث»، چون امام علیه السلام علم الهی خود را می خواهد به مردم عرضه نماید، ناگزیر باید از داشته های خود پرده بردارد و خود را معرّفی نماید.